Poliomyelitis (polio): od epidemiologii, przez objawy aż po profilaktykę

Cytat pochodzący z książki Davida M. Oshinsky’ego, pt. „Polio. Historia pokonania choroby Heinego-Medina” pokazuje jaki popłoch i spustoszenie siało polio w przeszłości.

Od 1988 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) koordynuje ogólnoświatowy program eradykacji poliomyelitis, dzięki któremu udało się zmniejszyć liczbę zachorowań o 99%! Dzięki masowym szczepieniom kolejne regiony WHO stawały się wolne od wirusa polio. Kontynuowanie szczepień jest koniecznością, aby ten stan utrzymać. Potwierdzają to niepokojące doniesienia z Papui-Nowej Gwinei, gdzie odnotowano zachorowanie na polio u 6-letniego chłopca po 18 latach odkąd kraj uznano za wolny od wirusa polio… Przedstawiamy w sposób zwięzły i przystępny podstawowe informacje o polio.

Informacje ogólne

Polio, poliomyelitis, choroba Heinego-Medina, nagminne porażenie dziecięce, zapalenie przednich rogów rdzenia to określenia wskazujące na tę samą jednostkę chorobową. Poliomyelitis to ostra, wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez poliowirusy.

Epidemiologia

Przed wprowadzeniem masowych szczepień przeciw poliomyelitis przypadki choroby odnotowywano na całym świecie pod postacią zachorowań indywidualnych oraz epidemii (kilkaset tysięcy zachorowań rocznie). Szczyt zachorowań obserwowano w latach 40. i 50. w krajach rozwiniętych. Ogólnoświatowy program eradykacji poliomyelitis doprowadził do eliminacji dzikich szczepów poliomyelitis w Regionie Amerykańskim (1994 r.), Regionie Zachodniego Pacyfiku (2000 r.), Regionie Europejskim (2002 r.) oraz Regionie Południowo-Wschodniej Azji (2014 r.). Przypadki zachorowań dzikimi szczepami występują endemicznie w Pakistanie, Afganistanie oraz Nigerii. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień przeciw poliomyelitis (1959-1960) rejestrowano kilka tysięcy zachorowań rocznie. Od końca lat 70. zachorowania występowały sporadycznie. Ostatnie zachorowania wywołane dzikimi szczepami poliowirusa odnotowano w 1982 r. (szczep typu 1) oraz 1984 r. (szczep typu 2).

Czynnik etiologiczny

Poliomyelitis wywołują wirusy przynależące do rodzaju Enterovirus z rodziny Picornaviridae. Wyróżniamy trzy typy poliowirusów, tj. 1, 2 oraz 3. Do zakażenia dochodzi w wyniku styczności z osobą zakażoną (drogą kropelkową oraz pokarmową) oraz kontaktu ze skażonymi przedmiotami. Źródłem zakażenia jest człowiek.

Obraz kliniczny

Okres wylęgania poliomyelitis trwa od 3 do 21 dni (najczęściej 7-14 dni). Poliomyelitis może przebiegać bezobjawowo lub objawowo. W trakcie przebiegu poliomyelitis mogą występować tzw. objawy niespecyficzne w postaci gorączki, bólu głowy, nieżytu żołądkowo-jelitowego oraz osłabienia (postać bezporażenna). Poliomyelitis może również przebiegać w postaci oponowej objawiając się uczuciem sztywności karku i pleców oraz aseptycznym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych oraz postaci porażennej charakteryzującej się nagłym, najczęściej trwałym wystąpieniem niedowładu wiotkiego, obejmującego poszczególne grupy mięśni kończyn oraz tułowia. Śmiertelność postaci porażennej waha się od 2 do 10% i wzrasta wraz z wiekiem. W przebiegu tzw. porażeń poszczepiennych (ang. vaccine-associated paralytic poliomyelitis) związanych z podaniem doustnej żywej szczepionki mogą wystąpić przemijające porażenia (rzadko mogą utrzymywać się śladowe niedowłady). U niektórych osób zakażonych obserwuje się tzw. zespół post-polio, polegający na wystąpieniu narastających porażeń mięśni po wielu latach od momentu zakażenia poliowirusem.

Diagnostyka

Materiał do badań stanowi kał. W diagnostyce poliomyelitis wykorzystuje się następujące metody badawcze: izolację wirusa oraz badanie molekularne. Izolacja jest przeprowadzana w Krajowym Ośrodku w Zakładzie Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny. Izolowane szczepy poliowirusów są następnie przesyłane do Regionalnego Referencyjnego Laboratorium w Berlinie.

Leczenie

Leczenie poliomyelitis polega wyłącznie na leczeniu objawowym. Dotychczas nie opracowano leków zwalczających poliowirusy.

Zapobieganie

Wśród metod zapobiegania poliomyelitis należy wymienić: przestrzeganie zasad higieny osobistej, dezynfekcję skażonych przedmiotów, wykrywanie oraz leczenie osób zakażonych oraz wykonywanie szczepień ochronnych. Wyróżniamy dwa typy szczepionek przeciw poliomyelitis, tj. szczepionkę inaktywowaną (IPV) zawierającą trzy typy zabitych szczepów poliowirusów oraz szczepionkę żywą (OPV) zawierającą trzy typy atenuowanych szczepów poliowirusów. W Polsce szczepienie przeciw poliomyelitis znajduje się w katalogu tzw. szczepień obowiązkowych. Szczepienie szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną wykonuje się w 4 m.ż. (pierwsza dawka szczepienia podstawowego), 5-6 m.ż. (druga dawka szczepienia podstawowego), 16-18 m.ż. (trzecia dawka szczepienia podstawowego) oraz 6 r.ż. (szczepienie przypominające). Wykonanie szczepienia przeciw poliomyelitis jest zalecane osobom wyjeżdżającym do krajów endemicznego występowania zachorowań na poliomyelitis oraz osobom powyżej 19 r.ż. niezaszczepionym przeciw poliomyelitis w ramach szczepień obowiązkowych.

Źródło:

• Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze - epidemiologia i profilaktyka. Alfa Medica Press, 2014, str. 337-342.

• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/2/#o-chorobie

• https://szczepienia.gis.gov.pl/pliki/Komunikat%20GIS%20w%20sprawie%20PSO%20na%202018%20r..pdf

• http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/poliomyelitis