Odra w pigułce

Informacje ogólne

Odra to ostra, wysoce zakaźna choroba wywoływana przez wirus odry. Wbrew powszechnej opinii odra nie jest wyłącznie chorobą wieku dziecięcego. Odra może rozprzestrzeniać się wśród osób niezaszczepionych w każdym wieku.

Epidemiologia

Zachorowania na odrę przed wprowadzeniem szczepień, tj. w 1963 r. występowały na całym świecie. Corocznie zgłaszano ok. 130 mln przypadków. Po wprowadzeniu szczepień liczba odnotowywanych zachorowań i zgonów ulegała znaczącemu zmniejszeniu do ok. 40 mln zachorowań pod koniec lat 90-tych i kilkuset tysięcy zachorowań w pierwszej dekadzie XXI w. W Europie w latach 2006-2009 obserwowano sporadyczne przypadki zachorowań. Od 2010 r. liczba zachorowań na odrę zaczęła wzrastać (od kilku tysięcy do kilkudziesięciu tysięcy zachorowań), tym samym nie udało się osiągnąć planu eliminacji odry w Regionie Europejskim do 2015 r. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień, tj. w 1975 r. rejestrowano od kilkudziesięciu tysięcy do kilkuset tysięcy zachorowań. W ostatnim czasie rejestruje się ok. 100 zachorowań na odrę rocznie. Zachorowania na odrę w Polsce wynikają przede wszystkim z zawleczenia odry z zagranicy.

Czynnik etiologiczny

Chorobę wywołuje wirus odry z rodzaju Morbilli virus należący do rodziny Paramyxoviridae. Wyróżniamy 8 typów wirusa (A-H) i 23 genotypy. W Polsce występują następujące typy wirusa odry: D4 i D5. Rezerwuarem wirusa jest zakażony człowiek. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową, powietrzną, przez kontakt z osobą chorą oraz rzadkiej poprzez kontakt ze skażonymi przedmiotami.

Obraz kliniczny

Okres wylęgania odry trwa od 7 do 13 dni, zazwyczaj 10 dni. Objawy odry występują cyklicznie. W pierwszej kolejności pojawiają się m.in.: gorączka, suchy kaszel, zapalenie spojówek oraz nieżyt nosa (okres prodromalny). Pod koniec okresu prodromalnego u ok. 80% chorych pojawiają się tzw. plamki Koplika (1-2 mm białe plamki na wysokości zębów przed- i trzonowych). Następnie obserwuje się nieswędzącą, charakterystyczną wysypkę plamisto-grudkową, która początkowo pojawia się za uszami, obejmując w dalszej kolejności twarz, tułów i kończyny. Wysypka utrzymuje się zazwyczaj 3-7 dni. Po jej ustąpieniu są obecne przebarwienia. Może również pojawić się „otrębiaste” złuszczanie się naskórka. Powikłania odnotowuje się u ok. 30% osób chorych (szczególnie wśród dzieci do 5 r.ż. oraz osób dorosłych powyżej 20 r.ż), w tym m.in. zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc oraz zapalenie mózgu i/lub opon mózgowo-rdzeniowych. Odległym, najgroźniejszym powikłaniem w przebiegu odry jest tzw. podostre stwardniające zapalenie mózgu (ang. subacute sclerosing panencephalitis), które może ujawnić się kilka lub kilkanaście lat po przebyciu choroby. Zakaźność utrzymuje się od ok. 5 dni przed pojawieniem się wysypki do 3 dni po jej wystąpieniu.

Diagnostyka

Materiał do badań stanowi wymaz z gardła, mocz oraz krew. W diagnostyce wykorzystuje się następujące metody badawcze: badania serologiczne, badania molekularne oraz izolację wirusa. Badania wykonuje się w Zakładzie Wirusologii w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładzie Higieny. Zakład Wirusologii NIZP-PZH to jedyne laboratorium w Polsce, które posiada akredytację WHO do wykonywania badań w kierunku odry.

Leczenie

Dotychczas nie opracowano leku przeciwwirusowego, który skutecznie zwalczałby wirusa odry. Leczenie polega wyłącznie na leczeniu objawowym, tj. obniżaniu gorączki oraz odpowiednim nawadnianiu. Przebycie odry wiąże się z nabyciem trwałej odporności.

Zapobieganie

Wśród metod zapobiegania zakażeniu wirusem odry należy wymienić: unikanie kontaktów z osobami chorymi, izolację chorych, podanie immunoglobuliny odrowej osobom, które miały kontakt z osobą chorą oraz szczepienie. Szczepionka przeciw odrze (MMR) występuje w postaci tzw. szczepionki skojarzonej, zawierającej żywe, atenuowane wirusy odry (ang. measles), świnki (ang. mumps) oraz różyczki (ang. rubella). Skuteczność szczepionki MMR jest bardzo wysoka (po podaniu jednej dawki – 95%-98%, po podaniu dwóch dawek – blisko 100%). Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych, szczepionka MMR jest podawana dwukrotnie, tj. w 13-15 m.ż. oraz 10 r.ż. Szczepienie przeciw odrze znajduje się również w katalogu tzw. szczepień zalecanych. Wykonanie szczepienia jest zalecane osobom nieszczepionym przeciw odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych oraz młodym kobietom i mężczyznom.

Źródła:

• Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze - epidemiologia i profilaktyka. Alfa Medica Press, 2014, str. 291-297.

• http://www.who.int/immunization/diseases/measles/en/

• https://ecdc.europa.eu/en/measles

• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/odra/

• https://gis.gov.pl/images/pso_2018_r_.pdf