Kleszczowe zapalenie mózgu: od epidemiologii, przez objawy aż po profilaktykę

Informacje ogólne

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze.

Epidemiologia

Zachorowania na KZM występują w Europie Północnej, Środkowej i Wschodniej oraz Azji (strefa klimatu umiarkowanego). W Polsce corocznie rejestruje się 200-300 przypadków, w tym najwięcej w północno-wschodniej Polsce.

Czynnik etiologiczny

KZM wywołuje flawiwirus należący do rodziny Flaviviridae (wirus RNA). Wyróżniamy trzy podtypy wirusa, tj. europejski, syberyjski i dalekowschodni. Rezerwuarem wirusa są przede wszystkim drobne ssaki (przede wszystkim gryzonie) oraz kleszcze. Choroba jest przenoszona przez kleszcze, w tym kleszcze z rodzaju Ixodes ricinus (podtyp europejski) oraz Ixodes persulcatus (podtypy syberyjski i dalekowschodni). Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Do zakażenia może również dojść w wyniku spożywania niepasteryzowanego mleka i innych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt (przede wszystkim kóz) oraz rzadko poprzez przetoczenie krwi lub przeszczepienie narządów od zakażonego dawcy.

Obraz kliniczny

Okres wylęgania KZM trwa od 4 do 28 dni, zazwyczaj 7-14 dni. KZM w większości przypadków (80%) przebiega dwufazowo. W pierwszej fazie (2-10 dni) występują objawy grypopodobne, w tym m.in.

gorączka, bóle głowy, stawów i mięśni. U części chorych po okresie bezobjawowym (1-7 dni) pojawią się objawy drugiej fazy, w tym m.in. wysoka gorączka, wymioty, światłowstręt, zaburzenia świadomości oraz sztywność karku. W przebiegu KZM najczęściej występuje łagodne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). KZM może również przebiegać z porażeniem nerwów czaszkowych i zapaleniem mózgu. Powikłania, w tym m.in. zaburzenia neurologiczne i psychiczne występują u 25-45% osób. Śmiertelność wynosi poniżej 2%. Zgony zdarzają się przede wszystkim wśród osób starszych i chorujących przewlekle.

Diagnostyka

Materiał do badań stanowi krew oraz płyn mózgowo-rdzeniowy. W diagnostyce kzm wykorzystuje się następujące metody badawcze: badania serologiczne i płynu mózgowo-rdzeniowego (wykrycie swoistych przeciwciał IgM i IgG), badanie neutralizacji, umożliwiające rozróżnienie przeciwciał wytwarzanych przez spokrewnione flawiwirusy oraz badania molekularne (izolacja wirusa).

Leczenie

W przypadku KZM nie stosuje się leczenia swoistego. Leczenie polega wyłącznie na leczeniu objawowym. Dotychczas nie opracowano leków zwalczających wirusa KZM.

Zapobieganie

Wśród metod zapobiegania KZM należy wymienić: zwalczanie kleszczy, zabezpieczanie się przed ukłuciami kleszczy, w tym m.in. poprzez stosowanie odzieży ochronnej, repelentów, usuwanie kleszczy w przypadku ukąszenia oraz szczepienie. W Polsce są dostępne 2 szczepionki przeciw KZM. W składzie szczepionki znajdują się inaktywowane (zabite) cząstki wirusa. Szczepienie polega na podaniu trzech dawek (szczepienie podstawowe) oraz dawek przypominających co 3-5 lat. Skuteczność szczepionki ocenia się na 95%. Wykonanie szczepienia jest zalecane osobom przebywającym na terenach endemicznego występowania KZM, w tym pracownikom leśnym, wojskowym, funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej, rolnikom oraz turystom.

Źródła:

• Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze - epidemiologia i profilaktyka. Alfa Medica Press, 2014, str. 216-220.

• http://wwwold.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php

• http://www.who.int/ith/diseases/tbe/en/

• https://ecdc.europa.eu/en/tick-borne-encephalitis

• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/

• https://gis.gov.pl/images/pso_2018_r_.pdf