Kleszcze w natarciu!

Czym są kleszcze?

Kleszcze to stawonogi, mierzące od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu nawet kilkusetkrotnie zwiększają swoje rozmiary), przynależące do gromady pajęczaków z podgromady roztoczy. Szacuje się, że na świecie występuje ponad 900 gatunków kleszczy. Wyróżnia się tzw. kleszcze twarde (Ixodida) oraz miękkie (Argasidae). W Polsce występuje 20 gatunków kleszczy, w tym największe znaczenie kliniczne mają Ixodes ricinus (kleszcz pospolity), Argas reflexus (obrzeżek gołębi) oraz Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy). Kleszcze przechodzą trzy fazy cyklu rozwojowego (larwa, posiadająca 3 pary odnóży oraz nimfa i postać dorosła, posiadające 4 pary odnóży) w przeciągu 2-3 lat. Kleszcze rozpoznają żywiciela. Przyciąga je zapach (kwas masłowy obecny w pocie, dwutlenek węgla w wydychanym powietrzu), ciepło oraz ruch powietrza. Kleszcze żywią się krwią ptaków, gadów i ssaków (ryjkowaty aparat gębowy wyposażony w liczne ząbki umożliwia utrzymanie się w skórze żywiciela). Człowiek jest żywicielem przypadkowym. Kleszcze bez dostępu do pokarmu mogą żyć do dwóch lat.

Gdzie występują kleszcze?

Kleszcze występują praktycznie na całym świecie, szczególnie w rejonach tropikalnych oraz subtropikalnych. Występowanie kleszczy jest uzależnione m.in. od temperatury oraz wilgotności otoczenia. Zasięg występowania kleszczy poszerza się ze względu m.in. na ocieplenie klimatu oraz turystykę. W Polsce kleszcze występują na obszarze całego kraju, przy czym najwięcej chorób odkleszczowych jest zgłaszanych w północno-wschodniej Polsce. Kleszcze zamieszkują obszary leśne, trawiaste, łąki oraz parki miejskie, ogródki działkowe i osiedla mieszkaniowe otoczone terenami zielonymi. Kleszcze bytują również na tzw. obszarach przejściowych pomiędzy dwoma różnymi typami roślinności, np. obrzeże lasu graniczące z łąkami.

Kiedy występują kleszcze?

Aktywność kleszczy warunkuje temperatura otoczenia. Nimfa oraz postać dojrzała są aktywne w temperaturze odpowiednio 5°C oraz 8°C. W Polsce aktywność kleszczy obserwujemy od marca/ kwietnia aż do października/listopada. Szczyt aktywności kleszczy przypada na maj lub czerwiec oraz wrzesień lub październik.

Jakie choroby powodują kleszcze?

Kleszcze przenoszą wiele drobnoustrojów chorobotwórczych, w tym wirusy, bakterie, pierwotniaki, pasożyty i grzyby. Jeden kleszcz może być wektorem kilku patogenów. Choroby przenoszą wyłącznie zakażone kleszcze. Tym samym, ukłucie kleszcza nie jest równoznaczne z zakażeniem. Brakuje wiarygodnych danych dotyczących odsetka zakażonych kleszczy. Do przeniesienia patogenu dochodzi w trakcie wkłucia poprzez ślinę (ślina zawiera m.in. substancje zmniejszające krzepliwość krwi oraz substancje znieczulające) lub wymiociny kleszcza. Wśród chorób odkleszczowych należy wymienić m.in.: boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu, tularemię, ludzką anaplazmozę granulocytarną, bartonellozę, babeszjozę, gorączkę kleszczową Kolorado, gorączkę plamistą Gór Skalistych, afrykańską gorączkę odkleszczową, gorączkę śródziemnomorską oraz krymsko-kongijską gorączkę krwotoczną. W Polsce występuje 7 chorób odkleszczowych, w tym największe znaczenie mają borelioza (21 516 przypadków w 2017 r., dane wstępne) oraz kleszczowe zapalenie mózgu (282 przypadki w 2017 r., dane wstępne).

Jak uchronić się przed kleszczami?

Wśród metod zapobiegania chorobom odkleszczowym należy wymienić:

 stosowanie insektycydów,

 unikanie przebywania na obszarach zwiększonego występowania kleszczy,

 stosowanie środków ochrony osobistej, w tym odpowiedniego ubioru (ubranie w jasnych kolorach, z długimi rękawami i nogawkami, okrycie głowy) oraz repelentów (środki odstraszające kleszcze stosowane na powierzchnię skóry lub ubranie, zawierające dietylotoluamid i permetrynę),

 dokładne obejrzenie ciała po powrocie z terenów zielonych, szczególnie okolic karku, pach, kolan i pachwin oraz w przypadku wkłucia prawidłowe usunięcie kleszcza (skrócenie czasu ekspozycji obniża ryzyko zakażenia) np. za pomocą pęsety (dostępne są również pompki ssące lub kleszczołapki) i dezynfekcja oraz obserwacja miejsca wkłucia (w przypadku zmian skórnych w miejscu wkłucia lub pojawienia się innych objawów należy zgłosić się do lekarza),

 zabezpieczenie zwierząt domowych przed kleszczami (stosowanie repelentów, usuwanie kleszczy),

 szczepienie ochronne (w Polsce jest dostępna wyłącznie szczepionka chroniąca przed kleszczowym zapaleniem mózgu).



Ciekawostka: Obecnie trwają prace nad szczepionką chroniącą przed ukąszeniem kleszcza. W składzie szczepionki będą znajdowały się odpowiednie substancje, wyizolowane ze śliny kleszcza, które mają uodpornić człowieka na jej działanie i tym samym uniemożliwić przekazanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Jeżeli prace nad szczepionką zakończą się sukcesem, za pomocą jednej substancji będzie można ochronić się przed wszystkimi chorobami przenoszonymi przez kleszcze!

Źródła:

• http://wwwold.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php

• https://www.cdc.gov/ticks/index.html

• https://ecdc.europa.eu/en/tick-borne-diseases

• http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Ch_2017_wstepne_dane.pdf