Grypa w pigułce

Informacje ogólne

Grypa to ostra choroba zakaźna przebiegająca z zajęciem układu oddechowego. Choroba występuje pod postacią grypy sezonowej, występującej corocznie oraz grypy pandemicznej, wywoływanej przez nowy, nieznany podtyp wirusa grypy pojawiającego się co kilkanaście, kilkadziesiąt lat.

Epidemiologia

Zachorowania na grypę występują na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization) w ciągu roku odnotowuje się od 3 do 5 mln ostrych przypadków grypy oraz 250 – 500 tys. przypadków śmiertelnych. W strefie umiarkowanej zakażenia wirusem grypy obserwuje się sezonowo w okresie zimy, podczas gdy w strefie tropikalnej występują w ciągu całego roku. W Europie zakażenia odnotowuje się przede wszystkim późną jesienią, zimą oraz wczesną wiosną. W Polsce corocznie jest zgłaszanych od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę. Szczyt zachorowań obserwuje się pomiędzy końcem stycznia a marca. Liczba zgonów z powodu grypy jest w Polsce niedoszacowana.

Czynnik etiologiczny

Chorobę wywołuje wirus grypy należący do rodziny Orthomyxoviridae. Wyróżnia się 4 typy wirusów: A, B, C i D, przy czym wirus typu D nie powoduje zakażeń u ludzi. Znaczenie kliniczne i epidemiologiczne mają wirusy grypy typu A i B. Wirus typu A dzieli się dalej na podtypy ze względu na kombinację białek powierzchniowych wirusa, tj. hemaglutyniny: H1-H16 i neuraminidazy: N1-N9, podczas gdy typ B dzieli się na tzw. linie genetyczne: Yamagata i Victoria. Rezerwuarem wirusa jest zakażony człowiek oraz zwierzęta, przy czym jest możliwe przekroczenie bariery gatunkowej oraz przeniesienie wirusa ze zwierząt na człowieka. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową lub poprzez kontakt ze skażonymi przedmiotami.

Obraz kliniczny

Okres wylęgania grypy (czas od narażenia na czynnik zakaźny do pojawienia się objawów choroby) trwa od 1 do 4 dni, zazwyczaj 1-2 dni. Objawy grypy występują nagle. Zachorowaniu towarzyszą m.in. wysoka gorączka, osłabienie, złe samopoczucie, ból głowy i bóle stawowo-mięśniowe (objawy ogólne) oraz nieżyt nosa, suchy kaszel, duszność i ból gardła (objawy ze strony układu oddechowego). Choroba może również przebiegać bezobjawowo (33%). Grypa ustępuje zazwyczaj po około 5-7 dniach. W przypadku osób z tzw. grupy podwyższonego ryzyka, w tym m.in. dzieci, osób starszych czy osób w stanach obniżonej odporności mogą wystąpić poważne powikłania pogrypowe w postaci np. zapalenia płuc, zapalenia mięśnia sercowego i osierdzia. Zakaźność osoby dorosłej, dziecka oraz osób z ciężkimi niedoborami odporności może utrzymywać się odpowiednio przez 5-7 dni, 10 dni oraz wiele tygodni lub miesięcy.

Diagnostyka

Materiał do badań stanowią wymaz z gardła, wymaz z nosa oraz krew. W diagnostyce wykorzystuje się następujące metody badawcze: wykrywanie RNA wirusa grypy metodą RT-PCR lub real-time RT-PCR, immunofluorescencję, izolację wirusa grypy oraz badania serologiczne. Badania wykonuje się w Zakładzie Badania Wirusów w Krajowym Ośrodku ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładzie Higieny oraz Wojewódzkich Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych. Wyizolowane szczepy wirusa grypy są co roku przesyłane do Centrum Referencyjnego WHO ds. grypy w Londynie. Na podstawie szczepów wyizolowanych w Polsce oraz innych krajach ustala się skład szczepionki na kolejny sezon. Są również dostępne tzw. testy przyłóżkowe. Ich czułość jest jednak niska, dlatego też wynik ujemny powinien być potwierdzony w badaniach laboratoryjnych.

Leczenie

Leczenie osób chorujących na grypę jest uzależnione od ciężkości przebiegu choroby. Wyróżnia się wyłącznie leczenie objawowe w domu (m.in. izolacja chorego, picie dużej ilości płynów, stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych) dla osób bez czynników ryzyka, leczenie przeciwwirusowe (inhibitory neuraminidazy: oseltamiwir i zanamiwir oraz inhibitory M2: amantadyna i rymantadyna) oraz ścisłą obserwację dla osób z grup ryzyka oraz leczenie przeciwwirusowe oraz obserwację w warunkach szpitalnych dla osób, u których odnotowano pogorszenie stanu zdrowia lub brak poprawy w ciągu 72 h. Dalsze leczenie szpitalne jest uzależnione od występujących powikłań, np. podanie antybiotyków w przypadku zapalenia płuc.

Zapobieganie

Wśród metod zapobiegania zakażeniu wirusem grypy należy wymienić: przestrzeganie podstawowych zasad higieny, w tym higieny rąk i kaszlu, noszenie maseczek, unikanie kontaktów z osobami chorymi oraz izolację chorych. Najskuteczniejszą metodą pozostaje wykonanie szczepienia przeciw grypie (skuteczność szczepionek szacuje się na poziomie 50-80%). Szczepienie należy powtarzać corocznie ze względu na dużą zmienność wirusa grypy. W Polsce są dostępne tzw. szczepionki inaktywowane, tj. zawierające zabitego wirusa, w tym szczepionki typu „split”, które zawierają rozszczepione wiriony wirusa oraz szczepionki podjednostkowe typu „subunit”, które w swoim składzie zawierają wyłącznie powierzchniowe białka wirusa. Od sezonu epidemicznego 2017/2018 są dostępne tzw. szczepionki trójskładnikowe lub czteroskładnikowe, tj. zawierające antygeny 3 lub 4 szczepów wirusa. W Polsce szczepienie przeciw grypie jest zalecane osobom po przeszczepie narządów, dzieciom (od 6 m.ż.) i osobom dorosłym z chorobami przewlekłymi, osobom w stanach obniżonej odporności, dzieciom z grup ryzyka (od 6 m.ż. do 18 r.ż.), dzieciom z wadami wrodzonymi serca, kobietom ciężarnym i planującym ciążę (przesłanki kliniczne), jak i również wszystkim osobom od 6 m.ż. (jeżeli nie występują przeciwskazania), w tym m.in. zdrowym dzieciom, osobom powyżej 55 lat oraz pracownikom ochrony zdrowia (przesłanki epidemiologiczne).

Źródła:

• Baumann-Popczyk A., Sadkowska-Todys M., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze - epidemiologia i profilaktyka. Alfa Medica Press, 2014, str. 166-172.

• http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs211/en/

• https://ecdc.europa.eu/en/seasonal-influenza/facts/factsheet

• http://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/

• http://www.npzg.pl/

• https://gis.gov.pl/images/pso_2018_r_.pdf