Dopamina – nagroda, motywacja, przyjemność

Lubimy postrzegać siebie jako istoty racjonalne, świadome własnych decyzji i zdolne do kontroli emocji. Kiedy czujemy złość, smutek, radość lub strach, zwykle poszukujemy ich uzasadnienia w sytuacjach i okolicznościach, które mogły je w nas wywołać. Nic w tym zaskakującego. Wieki ewolucji nauczyły nas w ten sposób porządkować informacje o sobie i świecie.

Naukowcy są dziś jednak zgodni co do tego, że w znacznym stopniu przeceniamy własną skłonność do racjonalnego myślenia i panowania nad stanami emocjonalnymi. O tym, jak reagujemy i jakie podejmujemy decyzje, częściej niż nam się zdaje, decydują czynniki, nad którymi nasza kontrola bywa ograniczona. Jednym z nich jest chemia naszego mózgu.



Pomiędzy neuronami zachodzi nieustanna wymiana informacji, umożliwiająca między innymi dopasowanie nastroju i uczuć do sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy. Czasem jednak w tym sprawnym mechanizmie jeden lub kilka elementów zaczyna szwankować. W uproszczeniu, neurolodzy mówią o trzech neurotransmiterach odpowiedzialnych za dobre samopoczucie człowieka. Są nimi: serotonina, oksytocyna i dopamina. Ich niedobory bywają przyczynami chorób, między innymi związanych z zaburzeniami nastroju.

Zbyt małą liczbę receptorów zdolnych do wychwytywania sygnałów serotoninowych uważa się za jedną z istotnych przyczyn depresji. Ale zbyt niskie stężenie dopaminy także przyczynia się do obniżenia nastroju, kwalifikowanego jako stan chorobowy. „Ci, u których poziom dopaminy w mózgu jest niewystarczający, czują się mniej radośni, a często smutni nawet wtedy, kiedy doświadczają czegoś, co, obiektywnie rzecz biorąc, było przyjemnym przeżyciem” – pisze norweska neurolog Kaja Nordengen, autorka książki „Mózg rządzi. Twój niezastąpiony narząd”.

Doktor Nordengen w swojej publikacji przytacza ciekawe badania wskazujące na powiązanie niedoborów dopaminy z chorobą Parkinsona. „W ostatnich latach zwrócono uwagę na to, że osoby cierpiące na chorobę Parkinsona często zmagają się z depresją; w wielu przypadkach depresję zdiagnozowano u nich wcześniej. W chorobie Parkinsona komórki nerwowe, które przesyłają sygnał dopaminowy z pnia mózgu do jąder podstawnych, umierają. Jest ona więc przykładem choroby, w której lekarze skupiają się na tym, co klasycznie fizyczne, w tym wypadku na spoczynkowym drżeniu rąk i trudnościach w zainicjowaniu ruchu. Chociaż od wielu lat wiemy, że poprzedzają ją takie symptomy jak właśnie depresja i utrata węchu, muszą pojawić się inne, łatwo uchwytne objawy związane z narządem ruchu, by móc postawić ostateczną diagnozę. (…) U pacjentów z chorobą Parkinsona obserwujemy, że utrata tego neurotransmitera skutkuje nie tylko trudnościami w rozpoczęciu ruchów, lecz także ich ogólnym spowolnieniem i zubożeniem oraz depresją” – pisze norweska neurolog. Autorka wspomina również, że „w badaniach na myszach zaobserwowano, że zahamowanie produkcji dopaminy w śródmózgowiu wywołuje objawy depresji, natomiast zwiększenie sygnału dopaminowego je redukuje”.

Dopamina jest nazywana mediatorem układu nagrody i motywacji. Ma również istotny związek z pamięcią, uwagą, uczeniem się i nastrojem. Stężenie dopaminy wzrasta, gdy mamy zrobić coś, co sprawia nam przyjemność lub satysfakcję, na przykład zrealizować ważny cel, który przed sobą postawiliśmy. To między innymi dzięki uwalnianiu tego neuroprzekaźnika czujemy zadowolenie, kiedy coś nam się powiodło. Naukowcy dowiedli jednak, że wzrost dopaminy w jądrze półleżącym mózgu sprawia, że odczuwamy przyjemny stan również przed momentem, kiedy ma spotkać nas nagroda. W ten sposób dopamina sprzyja motywowaniu nas do pożądanych działań i uczenia się powtarzania ich.

Mówiąc w uproszczeniu, dopamina jest uwalniana przez grupę komórek nerwowych w pniu mózgu wtedy, gdy robimy coś, co uważamy za przyjemne. Dla jednych będzie to usłyszenie wyjątkowego utworu muzycznego, dla innych potrawa zawierająca cukier, dla jeszcze innych narkotyk, taki jak heroina lub kokaina. U osoby uzależnionej pogoń za przyjemnością wynikającą ze stymulacji układu nagrody prowadzi do przymusu przyjmowania i zwiększania dawek substancji, którą chory uważa za źródło przyjemności. To pułapka i błędne koło, bo dopaminowa przyjemność z każdym użyciem uzależniającej substancji słabnie, nasilają się natomiast efekty odstawienia, gdy organizm nie otrzyma pożądanego narkotyku.

Leczenie depresji wymaga z kolei gruntownego badania przyczyn powstania choroby. Jeśli jest nią niedobór dopaminy, terapia lekami z grupy SSRI (Selektywnych Inhibitorów Zwrotnego Wychwytu Serotoniny) okaże się nieskuteczna, choć u innych pacjentów przyniesie zadowalające efekty. Kluczowa w tym wypadku okazuje się nie tylko trafna diagnostyka, ale też – w razie potrzeby – łączenie terapii farmakologicznej z psychoterapią.



Źródło:

K. Nordengen, Mózg rządzi. Twój niezastąpiony narząd, ilustracje G. Nordengen, przeł. M. Skoczko, Warszawa 2018