Nagle nabrałem przekonania, że moja dwuletnia córka spodziewa się dziecka. Pognałem więc na dół, żeby zagotować ręczniki w wodzie. Zdawało mi się, że to właśnie należy zrobić, kiedy zbliża się poród. Wróciłem na górę, ale na szczęście moja starsza córka, pięcioletnia Lisa spytała: tato, co ty robisz? Odpowiedziałem, że zamierzam odebrać poród Robin. – Ale tatusiu, Robin nie będzie miała dziecka – usłyszałem od Lisy. Jej słowa na moment przywróciły mnie do realności, poszedłem więc zmienić pieluszki młodszej córce. Ale zaraz potem zacząłem poszukiwać wszystkich możliwych tabletek, jakie były dostępne w domu, żeby wrzucić je do szklanki z wodą, a następnie wypić. Szczęśliwie, Lisa oświadczyła, że nie sądzi, żeby mama chciała, żebym to zrobił. Odłożyłem szklankę na bok, wyprowadziłem dziewczynki na zewnątrz, gdzie biegało kilka psów. Byłem przekonany, że to wilki, które zamierzają rozszarpać moje dzieci na kawałki. Zacząłem dobijać się do drzwi sąsiadów, wydzierając się, ile miałem sił w płucach.
W ten sposób Randy Revelle, 67-letni Amerykanin z Seattle, opisał swój pierwszy epizod psychotyczny sprzed ponad trzydziestu lat. Powtarzające się w ciągu kolejnych miesięcy gwałtowne stany, podczas których nie potrafił panować nad własnymi zachowaniami i emocjami, stały się przesłanką do diagnozy, która raz na zawsze zmieniła jego poukładane dotąd życie: choroba afektywna dwubiegunowa.
W górze i w dole
Choroba afektywna dwubiegunowa (w przeszłości nazywana cyklofrenią lub psychozą maniakalno-depresyjną) charakteryzuje się zazwyczaj powtarzającymi się z różną częstotliwością epizodami zaburzeń nastroju. U chorego występują epizody depresji, manii/hipomanii lub epizody mieszane. Są one zwykle przeplatane dłuższymi lub krótszymi okresami remisji.
Przyjmuje się, że na ChAD cierpi około 60 milionów ludzi na świecie. Pierwsze objawy zaburzeń występują najczęściej u ludzi młodych, pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Choroba może jednak wystąpić w każdym wieku. Uważa się, że u pacjentów, którzy zapadli na ChAD po 40. roku życia, istnieje większa szansa na to, że epizody będą przebiegać łagodniej.
ChAD nie musi objawiać się tak gwałtownymi epizodami psychotycznymi, jakie opisał u siebie Randy. Początki depresji bywają niekiedy trudne do zaobserwowania dla samego chorego i jego otoczenia. Bardziej nagłe, gwałtowne, a przez to zauważalne dla osób z zewnątrz okazują się w wielu przypadkach objawy manii. Choć najbliższe otoczenie może czuć silne zaniepokojenie zachowaniem osoby chorej, ona sama czasami nie jest w stanie ocenić krytycznie swojego stanu.
Przejawy manii to przede wszystkim euforia, bardzo dobre, niczym nie uzasadnione samopoczucie. Nadmierna radość, nieuzasadnione poczucie szczęścia i zadowolenia sprawiają wrażenie niezrozumiałych, niczym nieuzasadnionych reakcji, czasem nieadekwatnych, nawet na przykre wydarzenie życiowe – piszą Iwona Koszewska i Ewa Habrat-Pragłowska w książce O depresji, o manii, o nawracających zaburzeniach nastroju, wydanej w 2011 roku przez Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Autorki wśród powszechnych objawów manii wymieniają: wzmożoną aktywność, przyspieszone myślenie, logoreę, zmniejszenie potrzeby snu, utratę apetytu.
Osoba w manii nierzadko ma poczucie swojej nieomylności, siły, potencji, nie widzi przeszkód w realizowaniu swoich licznych pomysłów i celów – piszą autorki. Pacjent podczas epizodu maniakalnego może mieć skłonność do zaciągania długów, nieodpowiedzialnego wydawania pieniędzy, różnych zachowań nieakceptowanych społecznie, wzmożonej aktywności seksualnej i nawiązywania przypadkowych kontaktów z nieznajomymi. Istnieje także łagodniejsza w przebiegu forma manii (zwana hipomanią), która nie musi zaburzać codziennego funkcjonowania osoby cierpiącej na zaburzenia afektywne, ani jej otoczenia.
Odmiany choroby afektywnej dwubiegunowej
W przebiegu ChAD epizody maniakalne występują naprzemiennie z epizodami depresyjnymi, charakteryzującymi się z kolei między innymi obniżeniem nastroju, anhedonią, utratą zdolności i motywacji do podejmowania działań, niską samooceną, poczuciem winy, myślami samobójczymi etc.
Psychiatrzy wyróżniają kilka podtypów choroby afektywnej dwubiegunowej takich jak:
ChAD I typu – gdzie zazwyczaj liczne epizody depresyjne przeplatają się z co najmniej jednym lub kilkoma epizodami manii,
ChAD II typu – liczne epizody depresyjne są rozdzielane epizodami hipomanii,
ChAD III typu – stany depresyjne, maniakalne lub hipomaniakalne są w tym wypadku wywołane zbyt silnym działaniem leków przeciwdepresyjnych u pacjenta,
Choroba afektywna sezonowa – w której epizody maniakalne i depresyjne występują w konkretnych porach roku,
Cyklotymia – oznacza trwające przez długi okres łagodniejsze wahania nastroju, w postaci subdepresji i hipomanii, występujących zwykle naprzemiennie.
Przyczyn ChAD upatruje się w zmianach biochemicznych dotyczących głównie układu noradrenalinowego i serotoninowego w układzie limbicznym i podwzgórzu. Powstaniu choroby mogą sprzyjać również czynniki o podłożu psychologicznym i genetycznym.
W terapii farmakologicznej zaburzeń afektywnych dwubiegunowych stosuje się kilka głównych grup leków: są to leki normotymicze (tak zwane stabilizatory nastroju), leki antypsychotyczne oraz antydepresanty. Ważną role odgrywa również łączenie leczenia farmakologicznego z psychoterapią.
Do nowszych metod niefarmakologicznych rozważanych przez niektórych psychiatrów w terapii zaburzeń afektywnych (depresji) należy obecnie między innymi stymulacja nerwu błędnego. W przypadku choroby afektywnej sezonowej pozytywne skutki może przynieść fototerapia.
Ronald Fieve – lekarz, który zmienił współczesną psychiatrię
Za jedno z ważniejszych wydarzeń we współczesnej psychiatrii uważa się wprowadzenie litu jako metody skutecznego leczenia profilaktycznego w manii i innych zaburzeniach afektywnych. Dokonał tego w połowie ubiegłego wieku zmarły przed miesiącem amerykański psychiatra, doktor Ronald Fieve. Zauważył on, że w jego czasach zaburzenia afektywne często bywały przez psychiatrów mylone ze schizofrenią, a przez to – leczone niewłaściwymi metodami. W 1966 roku dr Fieve założył pierwszą w Stanach Zjednoczonych klinikę, w której stosowano terapię litem. Amerykański psychiatra twierdził, że w przeciwieństwie do stosowanych ówcześnie terapii elektrowstrząsowych lub lekami antydepresyjnymi, regularne przyjmowanie ściśle określonej dawki węglanu litu pozwala ustabilizować zaburzenia nastroju, unikając takich efektów ubocznych jak kłopoty z pamięcią czy spadek kreatywności (nie oznacza to jednak, że terapia litem nie niesie ze sobą skutków ubocznych).
Fieve wielokrotnie wyrażał pogląd, że do grona osób cierpiących na zaburzenia afektywne dwubiegunowe bardzo często zaliczają się jednostki wybitne. Uważał, że z chorobą zmagali się między innymi Abraham Lincoln, Theodore Roosevelt i Winston Churchill.
Choć współcześnie istnieje wiele metod skutecznego leczenia, ChAD dla wielu pacjentów wiąże się z trudną do zaakceptowania stygmatyzacją społeczną. Niektórzy z chorych stawiają sobie pytania o własną tożsamość. „Co jest mną, a co jest chorobą?” – zdarza im się zastanawiać. – Przeżywasz dramat, kiedy słyszysz diagnozę, bo zaczynasz podawać w wątpliwość wszystkie swoje dotychczasowe doświadczenia i pytać, kiedy możesz sobie ufać, a kiedy nie. Kiedyś czułem, że bardzo głęboko komunikuję się z naturą, a potem zacząłem dostrzegać, że to był jeden z symptomów manii. Zaczynasz od nowa spoglądać na swoje życie jako produkt choroby – mówił 28-letni Steven Morgan, zapytany o doświadczenie choroby przez dziennikarkę „New York Times’a”.
– Długotrwałe stosowanie litu może doprowadzić do wyniszczenia nerek. Niebezpieczeństwo polega na tym, że w trzech na cztery przypadki, jeśli zrezygnuję z litu – nie będzie problemu. Być może, stosując inny lek, będę czuł się dobrze. Ale jest szansa jeden do czterech, że biorąc inny lek, nie będę w stanie kontrolować epizodów psychotycznych. Być może stanę kiedyś przed wyborem – dializy albo powrót do epizodów z lat 70. To będzie łatwy wybór. Nigdy nie zaryzykuję kolejnego epizodu psychotycznego, jeśli mogę o tym decydować – powiedział z kolei Randy Revelle.
Źródło:
J. Samochowiec, P. Bieńkowki, Diagnoza, leczenie, organizacja. Wybrane wytyczne Europejskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (EPA), Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Kraków 2016
I. Koszewska, E. Habrat-Pragłowska, O depresji, o manii, o nawracających zaburzeniach nastroju, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
J. Borowiecka-Kluza, M. Siwek, Choroba afektywna dwubiegunowa, https://psychiatria.mp.pl/choroby/69890,choroba-afektywna-dwubiegunowa
Understandind Bipolar Disorder - Treatment, https://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/understanding-bipolar-disorder-treatment#1
K. Barrow, Patient Voices: Bipolar Disorder, https://www.nytimes.com/interactive/2017/well/patient-voices-bipolar.html
