Antybiotykoterapia – jak ją bezpiecznie stosować?

Antybiotyki to jedne z najważniejszych i najczęściej wykorzystywanych lekarstw we współczesnej medycynie. Pierwszym antybiotykiem była penicylina odkryta przez Aleksandra Fleminga z hodowli pleśni w 1928 roku. Obecnie na rynku farmaceutycznym dostępnych jest ponad 100 antybiotyków. Działają według różnych mechanizmów molekularnych i są stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych przez bakterie wrażliwe na dany antybiotyk. Oznacza to, że leczą wszelkiego rodzaju zakażenia bakteryjne wywołane głównie przez Staphylococcus, Streptococcus czy Escherichia coli. Wśród 10 najczęstszych zakażeń leczonych antybiotykami możemy wyróżnić:

- trądzik,

- zapalenie oskrzeli,

- zapalenie spojówek,

- zapalenie ucha środkowego,

- choroby przenoszone drogą płciową,

- zapalenie skóry lub tkanek miękkich,

- paciorkowcowe zapalenie gardła,

- biegunka podróżnych,

- zakażenia górnych dróg oddechowych,

- zakażenia dróg moczowych.

Większość antybiotyków posiada dwie nazwy – nazwę handlową lub markę, stworzoną przez firmę farmaceutyczną wytwarzającą dany lek oraz ogólną nazwę opartą na chemicznej strukturze antybiotyku lub klasie chemicznej. Antybiotyk o szerokim spektrum działania można stosować w leczeniu większego zakresu zakażeń. Antybiotyk o wąskim spektrum działa tylko przeciwko kilku rodzajom bakterii. Niektóre antybiotyki atakują bakterie tlenowe, podczas gdy inne, działają przeciwko bakteriom beztlenowym.

Antybiotyki a działania niepożądane

Prawidłowo przyjmowane antybiotyki zwykle są bezpieczne. Jednak, jak w przypadku innych leków i one mogą powodować działania niepożądane, które mogą być szczególnie niebezpieczne zwłaszcza dla niemowląt, osób w podeszłym wieku, u pacjentów z chorobami nerek lub wątroby i u kobiet w ciąży lub karmiących piersią. Efekt uboczny antybiotyku definiowany jest jako pojawienie się niepożądanej reakcji organizmu podczas jego działania. Należy wtedy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia zarówno częstszych działań niepożądanych (wysypka, biegunka, rozstrój żołądka, czy zakażenia drożdżakowe skóry i błon śluzowych), jak i tych o cięższym przebiegu, do których należą m.in.:

- reakcje alergiczne skóry, w tym te najgroźniejsze reakcje anafilaktyczne, które zagrażają życiu powodując m.in.: trudności w oddychaniu czy obrzęk twarzy (ust, języka, gardła, twarzy),

- ciężka wodnista lub krwawa biegunka z towarzyszącymi skurczami brzucha,

- drożdżakowe zapalenie pochwy z białą wydzieliną i silnym świądem,

- owrzodzenia jamy ustnej lub na języku,

- reakcje niepożądane w miejscu wkłucia lub zapalenie żył (podanie dożylne): żyła i obszar wkłucia mogą być zaczerwienione czy opuchnięte.

To, w jaki sposób się objawiają, zależy w dużej mierze od stanu zdrowia pacjenta oraz chorób współistniejących czy też stosowanych leków (interakcje z innymi lekami). Lekarz przed przepisaniem antybiotyku powinien ocenić każdego pacjenta indywidualnie w celu ustalenia odpowiedniego leku i jego dawki. Leczenie antybiotykami nie powinno być przerywane (nawet w przypadku ustąpienia objawów chorobowych) bez zgody lekarza. Prawidłowo prowadzona antybiotykoterapia powinna obejmować zakończenie pełnego cyklu leczenia. Nadużywanie, przyjmowanie niewłaściwego antybiotyku lub przerwanie jego stosowania, może spowodować nawrót choroby oraz uniemożliwić działanie antybiotyku następnym razem. Istnieje również ryzyko, że bakterie staną się oporne i antybiotyk stanie się mniej skuteczny wobec bakterii.

Ponadto, nie należy dzielić się antybiotykiem z innymi osobami ani zażywać ich w połączeniu z napojami alkoholowymi, czy z lekami zawierającymi w swoim składzie alkohol np.: lekami na kaszel czy płynami do płukania ust, gdyż grozi to poważną interakcją. Objawiać się ona może głównie nudnościami i wymiotami, zaczerwienieniem skóry, bólami i zawrotami głowy, bólami w klatce piersiowej oraz trudnościami w oddychaniu. Jest to szczególnie ważne dla osób prowadzących pojazdy, w podeszłym wieku oraz u pacjentów chorujących na depresję, lęki lub stany padaczkowe.

Reakcje nadwrażliwości na antybiotyki są jednymi z najczęstszych powodów hospitalizacji. Dlatego też zawsze należy poinformować lekarza o reakcji alergicznej na jakikolwiek lek, w tym antybiotyk.

Niektóre antybiotyki spożywane powinny być z niektórymi pokarmami i napojami. Inne należy przyjmować na pusty żołądek – zwykle przyjmuje się je około godziny przed posiłkiem lub 2 godziny po posiłku. Skuteczność antybiotykoterapii zależy od właściwego zażywania antybiotyku – zgodnego z zaleceniami lekarza.

Kiedy NIE należy stosować antybiotyków

Antybiotyków nie powinno się stosować na przykład w przypadku przeziębienia, grypy lub ostrego zapalenia zatok, które mają charakter wirusowy (nie bakteryjny), ani na infekcje grzybicze, takie jak grzybica lub drożdżakowe zapalenie pochwy i sromu. Stosowanie antybiotyków w celu leczenia infekcji wirusowych może zwiększać ryzyko oporności, zmniejszać możliwości zastosowania przyszłych terapii antybiotykowych i tym samym narażać pacjenta na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych i poniesienia dodatkowych kosztów z powodu niepotrzebnego leczenia.